گواهی زیستی یک نظام قانونی است که به مصرف کنندگان این تضمین را می‌دهد که تولیدکنندگان، استانداردهای تولید و فرآوری زیستی را رعایت کرده‌اند. تقاضا برای گواهی زیستی با اطمینان یافتن از سلامت کامل مراحل تولید امکان‌پذیر است و به مصرف کنندگان اطمینان خاطر می‌دهد که تولیدکنندگان و صنایع تبدیلی زیستی، استانداردهای کیفی را به‌طور جدی در نظر گرفته و می‌گیرند.
گواهی‌ها و استانداردها با اعتبار بخشیدن به کشاورزانی که عملیات تولید زیستی را دنبال می‌کنند از آن‌ها حمایت می‌کند. در برخی مواقع، اصطلاح زیستی در بازار بدون قاعده و اصول استفاده می‌شود و در این حالت امکان تقلب وجود دارد. گواهی استاندارد، باعث ایجاد اعتماد در بازار می‌شود.
استانداردها
استاندارد ملی برای کشاورزان زیستی
در کانادا، جنبش زیستی در تلاش است تا سازمانی را ایجاد نماید که تجارت زیستی را در داخل و در سطح بین‌المللی تسهیل نماید. کشاورزان، صنایع تبدیلی و شهروندان با سازمان مشورتی زیستی کانادا (COAB) (Canadian Organic Advisory Board) و سازمان استانداردهای عمومی کانادا (CGSB) (Canadian General Standards Board) همکاری کرده‌اند تا استاندارد ملی کشاورزی زیستی تدوین شود.
استاندارد ملی در سال ۱۹۹۹ منتشر شد و از طریق سازمان استانداردهای عمومی کانادا در دسترس عموم قرار گرفت. برخی سازمان‌های گواهی کننده دیگر، استانداردهای خود را که بسیار مشابه با استانداردهای ملی است به‌کار می‌گیرند. اغلب مردم تصور می‌کنند که گواهی‌های استاندارد زیستی، فهرست ساده‌ای از عملیات و مواد ممنوع است. اما استانداردهای زیستی فراتر از این است. کشاورزان به منظور تولید محصولات زیستی گواهی شده باید در جهت اصول تولید زیستی گام‌های مثبت زیادی بردارند.
عملیات مورد نیاز عبارتند از:
- کاربرد تناوب زراعی مناسب
- استقرار و نگهداری مواد آلی خاک و فعالیت زیستی خاک از طریق استفاده از فنون مدیریت پایدار خاک
- ثبت آمار مربوط به کاربرد نهاده‌ها و روش‌های تولید و فروش. نقشه‌های مزرعه مورد نیاز است و کشاورزان باید همواره آماده بازرسی مزرعه باشند.
عملیات ممنوع عبارتند از:
- استفاده از علف‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها و کودهای مصنوعی
- استفاده از موجودات مهندسی ژنتیک درهرشکل (از قبیل بذر، مایه تلقیح بذری، غذای دام وغیره)
- استفاده از فاضلاب شهری به‌منظور اصلاح خاک.
عملیات دارای محدودیت عبارتند از:
دستورالعمل‌های محدودکننده‌ای وجود دارد که مبتنی بر عملیات معینی مانند استفاده از کودهای دامی تازه، خاک‌ورزی مکانیکی و استفاده از اصلاح کننده‌های خاک می‌باشد. برای مثال نمی‌توان از کود دامی تازه برای محصولات غذایی انسان که در طی چهار ماه برداشت می‌شوند، استفاده کرد. به‌منظور حفظ کیفیت خاک (ساختمان خاک، حیات خاک و مقدار مواد آلی) باید از شخم زیاد پرهیز کرد.
مناطق محافظ (Buffer Zones)
بین مزارع زیستی و مناطقی که ممکن است گیاه با مواد غیر مجاز (مثل مزارع کشت رایج یا بزرگراه‌ها) آلوده گردد به مناطق محافظ نیاز است. وسعت منطقه محافظ، بسته به گیاه و سازمان گواهی کننده بستگی دارد. اغلب مناطق محافظ به پهنای مسیر عبور چندین تراکتور هستند ولی می‌توانند برای کشت یک گیاه علوفه‌ای یا مرتعی مورد استفاده قرار گیرند. گیاهانی که قادر به دگرگرده‌افشانی با محصولات مهندسی ژنتیک می‌باشند (مثل کلزا و ذرت) به مناطق محافظ بسیار وسیع‌تری نیاز دارند.
دوره گذار
کشاورزانی که از کشاورزی رایج به کشاورزی زیستی تغییر مسیر داده‌اند، به دوره گذار نیاز دارند. در این حالت بین آخرین کاربرد مواد ممنوع و گواهی زیستی، حداقل باید سه سال کامل فاصله وجود داشته باشد. علاوه بر این، همه جنبه‌های گواهی استاندارد (به عنوان مثال برنامه احیای خاک و تناوب زراعی) باید حداقل دوسال کامل قبل از اینکه محصولات مزرعه گواهی شوند به کار گرفته شوند.
کشاورزان می‌توانند دوره گذار را به تدریج انجام دهند، مزارع شخصی را به تولید زیستی تغییر دهند درحالی که هنوز روش‌های رایج را در دیگر مزارع به کار می‌برند. باوجود این، برخی سازمان‌های گواهی کننده تصور کرده‌اند که کل مزرعه باید در یک زمان معین به زیستی تغییر یابد. تغییر نظام مزرعه از زیستی به رایج و برعکس، بدون اطلاع سازمان گواهی کننده مجاز نیست.
تولید موازی
می‌توان به تولید برخی محصولات غیر زیستی بدون یک برنامه گذار، در مزارع ادامه داد. برای مثال، برخی کشاورزان گیاهان زراعی زیستی اما دام غیر زیستی تولید می‌کنند. باوجود این، کشاورزان نمی‌توانند همان محصول را به صورت زیستی و غیر زیستی تولید کنند، مگر اینکه تولید غیر زیستی تحت یک برنامه تبدیلی باشد.
مراحل گواهی
سازمان‌های گواهی کننده
در حال حاضر، گواهی کردن توسط تشکیلات متعدد موسوم به سازمان‌های گواهی کننده انجام می‌شود. اکثر این سازمان‌های گواهی کننده، تشکیلات غیر انتفاعی هستند که به‌وسیله کشاورزان بومی تشکیل شده‌اند. همچنین انجمن ترویج محصولات زیستی جلساتی در سرتاسر کانادا دارد. همه سازمان‌های گواهی کننده اصول استانداردهای گواهی مشابهی را مورد استفاده قرار می‌دهند.
مراحل گواهی با انتخاب سازمان گواهی کننده معینی توسط تولیدکننده، آغاز می‌شود که براساس موارد زیر می‌باشد:
- هدف از بازاری که تولیدکننده برای محصول دارد (برای مثال بازار محلی یا صادراتی).
- استانداردهای زیستی که سازمان استفاده می‌کند.
- هزینه‌های مربوط به مراحل گواهی.
زمانی که تولیدکنندگان از صلاحیت گار گواهی کنندگان زیستی اطمینان یافتند، فرم‌های تقاضانامه را پر می‌کنند که شامل اطلاعات زیر هستند:
- تاریخچه سه ساله مزرعه
- تشریح تناوب زراعی
- نقشه‌های مزرعه
- منابع نهاده‌های برون مزرعه‌ای مثل بذر، مایه تلقیح و اصلاح کننده‌های خاک
- روش‌های تهیه کمپوست
- روش‌های مدیریت حاصلخیزی با تشریح چگونگی کاربرد اصلاح کننده‌های خاک
- روش‌های مدیریت آفات، علف‌های هرز و بیماری‌ها
- نظام بایگانی اطلاعات مزرعه‌ای
- نوع انبارداری
- انواع تجهیزات مورد استفاده
- محصولات درخواست شده برای گواهی
پرسش‌نامه‌های مختلفی برای صنایع تبدیلی، فعالیت‌های گلخانه‌ای، تولیدکنندگان دام، واسطه‌ها و دیگران وجود دارد. برخی آژانس‌ها از فرم‌های خلاصه شده‌ای برای گواهی مجدد استفاده می‌کنند. پرسش‌نامه‌ها همراه با مدارک تأیید شده مورد نیاز (به عنوان مثال، آزمایش‌های خاک و آب، استشهادات و نقشه‌ها) به آژانس گواهی کننده فرستاده می‌شوند. قراردادهای عضویت کامل می‌شوند.
عوارض و شهریه‌های گواهی پرداخت می‌شوند. هزینه‌های گواهی در بین آژانس‌ها متفاوت است. برخی سازمان‌های گواهی کننده نرخ یکسانی را برای همه مزارع اعمال می‌کنند. دیگر سازمان‌های گواهی کننده نرخ پایینی برای محصولات باغی در بازارهای کوچک و نرخ بالا برای فرآوری یا اداره دامداری‌های مخلوط بزرگ، اعمال می‌کنند. دیگر آژانس‌ها، از کاربران درصدی از درآمد ناخالص مزرعه را به عنوان شهریه می‌گیرند. مدیر هماهنگی آژانس گواهی کننده، محتویات مدارک را بازرسی می‌کند تا از واضح و کامل بودن آن اطمینان حاصل کند.
با یک بازرس یا مأمور رسیدگی برای انجام امور بازرسی قرارداد بسته می‌شود. بازرس پرونده‌ای حاوی پرسش‌نامه، تاریخچه مزرعه، نقشه‌ها و اسناد تأییدشده دریافت می‌کند. معمولاً نامه‌ای از کمیته گواهی کننده که هر مورد مربوط به گزارش بازرسی سال‌های قبل را توضیح می‌دهد، ضمیمه می‌شود. بازرسی با گردش بازرس در مزرعه و مصاحبه انجام می‌گیرد و معمولاً نیمی از روز طول می‌کشد تا مدارک را کامل، اسناد را تنظیم و نمونه مورد بازرسی را بررسی کند.
پس از بازرسی، بازرس یک گزارش کامل اما مختصر و مفید از بازرسی می‌نویسد که تصویری کلی از فعالیت‌ها را همراه با جزئیات ویژه می‌دهد. گزارش زمانی که نقاط ضعف و قوت کار را با هم ارائه دهد، متعادل می‌باشد. در گزارش، موضوع‌های غیر ضروری حذف شده و تنها موضوع‌های مهم به سازمان گواهی کننده با ارائه مدارک مورد نیاز تحویل داده می‌شود. برخی آژانس‌های گواهی کننده، یک نسخه از گزارش بازرسی را همراه با گزارش کمیته گواهی کننده برای تولیدکنندگان ارسال می‌کنند، دیگر آژانس‌ها فقط یک نسخه از گزارش کمیته گواهی کننده را به تولیدکنندگان می‌دهند.
کمیته گواهی کننده آژانس، کل پرونده را بررسی و رأی نهایی را صادر می‌کند. این رأی ممکن است قطعی، مشروط یا مردود کننده بوده و یا ممکن است به اطلاعات بیشتری برای تصمیم‌گیری نیاز باشد. تولیدکننده از تصمیم گواهی کننده مطلع می‌شود. اگر شرایط به گونه‌ای باشد که نیاز به بازدید باشد، ارباب رجوع باید قراردادی با تنظیم زمان آن امضا کند. تغییرات موردنیاز ممکن است توسط بازرسی مجدد گزارش شده یا در طی بازرسی سالیانه بعدی، بررسی شوند. اگر گواهی پذیرفته نشد، بازگشت داده می‌شود. زمانی که گواهی زیستی دریافت شد، تولیدکننده می‌تواند محصولات گواهی شده زیستی را در بازار ارائه کند.
برگرفته از کتاب اصول کشاورزی زیستی، نوشته‌ی جی والانس، ترجمه، کوچکی، غلامی، مهدوی دامغانی و تبریزی، بخش اول، فصل پنجم.
